Noong nakaraang linggo may natanggap akong mga tanong sa Messenger mula sa isang estudyante ng literatura sa Lungsod Baguio.

As a rule, dinidedma ko ang mga ganito lalo na kung ang mga tanong ay: Kailan at saan kayo ipinanganak? Ano-anong mga libro ang sinulat ninyo? Ano ang ibig sabihin ng tula mong “Ang Baboy?” Mga tanong na puwede nang i-Google ang mga sagot.

Mayroon pa ngang isa na parang sinisisi ako kung bakit hindi niya mahanap sa internet ang maikling kuwento kong “Ang Monyeka.” Sigurado daw na babagsak sila sa report nila sa klase. Tawang-tawa ako sa PM na ito. Siyempre dinedma ko. Naisip ko, una, wala akong akdang ganiyan. Siguro maikling kuwento ‘yan ni Alice Tan Gonzales na isinalin ko sa Filipino. Pangalawa, bisi ako sa buhay ko at pakialam ko kung babagsak sila sa report nila!

Ang winner talaga, may nag-PM din sa akin na gusto akong interbiyuhin dahil sabi raw ng titser nila GAMABA awardee ako. Sabi ko, baka nagkamali lang ang titser nila. Hindi ako Gawad Manlilikha ng Bayan Awardee at kailanman ay hindi ako magiging GAMABA. Nag-insist siya na GAMABA awardee ako. Sigurado daw siya. Natawa ako at pabiro siyang sinagot ng: Baka ang ibig mong sabihin National Artist ako? Pero hindi pa sa ngayon. Baka matagal pa iyon kasi bata pa ako. Pero nagmakaawa siyang magpainterbiyu na ako dahil kailangan daw talaga nilang mag-interbiyu ng isang GAMABA awardee. Hayun, blocked na!

Pero itong mga tanong na natanggap ko mula sa FB friend kong si Leo Fordan na estudyante ng BA Language and Literature sa University of the Philippines Baguio ay maayos na mga tanong. Mga tanong na gusto kong sagutin dahil hinggil ito sa pagtuturo ng panitikan. Para daw sa klase nila ito sa Teaching Language and Literature. Sabi ko kay Leo, sasagutin ko ang mga tanong niya sa aking blog at babanggitin ko na galing sa kaniya ang mga tanong. Mukhang na-excite naman siya.

Kayâ heto ang mga sagot ko sa siyam na tanong ni Leo hinggil sa mga karanasan ko bilang guro ng literatura at malikhaing pagsulat.

1. Ano-anong mga sabjek ng Panitikan ang tinuturo mo?

Ang mga paborito kong ituro sa undergrad ay ang Literatures of the Philippines, Literatures of the World, Literatures of the Visayas, at Philippine Materpieces.

Sa graduate school naman, gustong-gusto kong itinuturo ang Literary History of the Philippines, Vernacular Literatures, at Literary Translation.

Nag-develop din ako ng kurso sa grad school—ang Archipelagic Identities o Archipelagic Philippine Literature.

Nagtuturo din ako ng malikhaing pagsulat: tula, katha, sanaysay, at dula sa parehong undergraduate at graduate na programa.

2. Paano ka namimili ng mga tekstong gagamitin sa klase?

Hanggat maaari para sa akin, piliin ang akda ng mga Filipinong manunulat. O magsimula sa akdang Filipino.

Halimbawa, nang hiniling ng Graduate Program Coordinator namin na magturo ako ng Archipelagic Identities, panay mga librong Filipiniana ang mga babasahing ni-require ko tulad ng mga libro nina Merlie Alunan, Criselda Yabes, Ramon Muzones, Resil Mojares, Rio Alma, at Cirilo F. Bautista.

Kapag nagtuturo ako ng Philippine Literature, heavy ang readings ko sa mga akdang Bisaya. Lagi kong isinasama ang mga akda nina Leoncio Deriada, Merlie Alunan, Alice Tan Gonzales, at Magdalena Jalandoni. Pero sariling bias ko na ito bilang iskolar ng mga panitikan ng Kabisayaan.

Hindi ko rin kinakalimutan ang mga marginalized. Palagi kong isinasama ang mga bading na sanaysay ni Ronald Baytan. Isinasama ko rin ang ilang tula ng mga makatang Tsinoy na sina Grace Hsieh Hsing at Jameson Ong.

Ang mga tekstong itinuturo ko sa klase ay mga akdang gusto ko para mas maramdaman ng mga estudyante na masaya ako habang nagkaklase kami.

3. Bakit mo piniling maging guro ng Panitikan? May anumang inspirasyon ka ba?

Hindi ko talaga pinili na maging guro. Nag-aral ako ng B.S. in Biology sa University of San Agustin sa Lungsod Iloilo bago ako mag-M.F.A. in Creative Writing. Nang pumasok ako sa kolehiyo, ang ambisyon ko talaga ay maging doktor. Kayâ nag-premedicine course ako. Ang kaso, nadiskubre ko ang pagbabasa at pagsusulat ng literatura nang nasa kolehiyo na ako. Naging seryoso ako sa pag-attend sa mga writing workshop ni Leoncio P. Deriada na propesor sa University of the Philippines Visayas. Hayun, nawalan na ako nang gana sa Biology. Tinapos ko lang ito dahil sa mga barkada ko. Pagkatapos nito, nag-aral na ako ng creative writing sa La Salle.

Nang mag-M.F.A. ako sa La Salle, wala pa rin sa plano ko ang pagtuturo. Ang gusto ko noon ay magsulat full time. O umuwi ng Antique pagkatapos mag-aral at mag-farming. Pero nang minsang nangangailangan ng part time na guro ang Department of Literature ng La Salle, pina-teaching demo ako ng chair at hayun nga, sa batang edad na 23 ay naging guro ako.

Pinanindigan ko na ang pagiging guro. Isa pa, alam naman natin na ang hirap ng buhay ng isang full time na manunulat sa Filipinas. Lalo na kung tula o mga kuwento ang sinusulat mo. Maliban na lamang siguro kung magsulat ka para sa mga korap na politiko o ipagamit mo ang iyong talento sa pagsusulat upang pabanguhin ang imahen ng mga korporasyon (lokal man o multinasyonal) na mapang-api sa mga manggagawa nila at mapanira sa kapaligiran.

Pagtuturo na ang pinakamarangal na trabaho para sa isang manunulat sa ating bansa upang masigurong mabuhay siya nang marangal. Walang malasakit sa literatura ang bayang ito.

Sa personal na danas, masaya ako sa pagtuturo ng literatura at malikhaing pagsulat. Parang hindi ito trabaho para sa akin.

4. May personal na pilosopiya ka ba sa pagtuturo ng Panitikan? Gaya ng, halimbawa, paano mo ba bibigyang-kahulugan ang “panitikan”? Hindi teknikal ang hinihinging sagot.

Sa isang sesyon ng Iligan National Writers Workshop sa Lungsod Iligan maraming taon na ang nakakaraan, kasama kong panelist ang hinahangaan kong manunulat na Bisdak na si Merlie Alunan. Habang tinatalakay namin ang isang tula, may ibinahagi siyang kahulugan ng tula. Sabi niya? “What is poetry? Poetry is human speech.” Talagang napaisip ako. Napakasimpleng pagpapakahulugan sa tula subalit dahil si Ma’am Merlie ang nagsabi nito, alam ko sa puso’t isipan ko na hindi simple iyon. Ilang buwan o ilang taon ko ring pinagmunian iyon. Oo nga ano, kung ang tawag sa nagsasalita sa isang tula ay persona, maging tao ito, tanim, o dagâ, nagsasalitang tao pa rin talaga ang naririnig natin.

Kayâ kapag nagko-close reading kami ng mga estudyante ko sa klase, maging tula, katha, o sanaysay man ang tinatalakay, nagsisimula talaga ako doon sa tanong na sino ang nagsasalita sa akdang ito. Anong klaseng tao/nilalang siya? Ano ang sitwasyon niya habang nagsasalita? Ano ang sinasabi niya? Bakita niya sinasabi ito? Paano niya sinasabi ito? Bakit ganito ang paraan ng pananalita niya? Maraming nasasagot na tanong sa bahaging ito ng talakayan.

Kung gayon, ang isang likhang pampanitikan para sa akin ay tinig ng isang tao para sa kapuwa tao. Kayâ laging makatao ang isang akdang panliteratura. Ginagawa nitong mas makatao ang may-akda at mambabasa. Mas nagiging tao tayo kung nagsusulat tayo at nagbabasa.

5. Ano ba ang layunin sa pagtuturo ng Panitikan: kasiyahan, politika, o pilosopiya? (Inadap mula sa Showalter 2003)

Ang layunin sa pagtuturo ng literatura ay sa tingin ko katulad din sa layunin at halaga ng panitikan ayon kay Horace—dulce et utile. Ang magbigay ng aliw at aral sa mambabasa, at lalo na sa manunulat.

Gaya ng sinabi ko sa pang-apat na tanong, ang layunin talaga ng pagtuturo ng panitikan ay gagawing mas makatao at mas tao ang guro at estudyante sa pamamagitan ng pagbasa at pagtalakay sa isang akda.

Sa tingin ko ito ring ang tinutukoy ni Elaine Showalter na mga layunin ng pagtuturo ng panitikan—ang magbigay ng kasiyahan, na lagi itong politikal, at isang uri ng pamimisolopiya. Dahil ang isang muhasay o magandang akdang panliteratura ay naghahandog ng kasiyahan habang sinusulat at binabasa, mapagpalaya ito dahil makatotohanan at makatarungan, at isang pagmumuni-muni ito tungkol sa kalagayan nating mga tao.

6. Kung mayroon man, sino sa (mga) paborito mong awtor o iskolar ang sa tingin mo nakakaimpluwensiya sa iyong pagtuturo?

Ang mga guro ko sa pagsusulat ang mga nagturo din sa akin kung paanong maging mabuti at magaling na guro: Leoncio P. Deriada, Cirilo F. Bautista, Isagani R. Cruz, at Marjorie Evasco. Sina Deriada at Evasco ay nagawaran ng Metrobank Outstanding Teacher Award.

Natutuhan ko kina Deriada at Bautista na mahalaga ang personal na ugnayan ng guro at estudyante kahit sa labas ng klasrum. Sa katunayan, hindi ko talaga naging guro si Deriada sa klasrum. Sa mga workshop at lektura ko lamang siya naging guro. Mas marami akong natutuhan kay Bautista sa mga pagbabakasyon naming dalawa sa Lungsod Baguio. Kini-claim ko talaga na anak ako nina Deriada at Bautista.

Natutuhan ko kina Cruz at Evasco ang pagdisenyo nang mabuti sa mga klase para maging optimum ang pagkatuto ng mga estudyante.

7. Paano ka nagdidiskas ng mga tekstong pampanitikan? May partikular ka bang estratehiya? Mayroon bang mga gawain ng iba sa pagtuturong Panitikan na AYAW mo o sa tingin mo mali?

Base sa listahan ng apat na guro ko, may pagka-formalist talaga ang bias ko

bilang guro ng literatura. Kayã mahilig ako sa close reading dahil ito talaga ang training ko.

Ang ayaw ko sa mga guro ng literatura (at ng kahit anupamang asignatura) ay kung masyadong prescriptive sila. Iyong tono palagi ay sila lang ang magaling at tila bang may isang paraan lamang ng pagsulat at pagbasa ng literatura at ang nag-iisang paraang ito ay ang paraan nila. Nakakawalang gana ang mga gurong ganito.

8. Paano mo sinusukat ang pagkaunawa ng mga estudyante mo sa mga kinakailangang babasahín sa klase?

Para sa pagkompyut ng grado, nagbibigay ako ng essay type na mga exam. Dito malalaman ko kung nagbasa at nakinig sa talakayan ang isang estudyante.

Nalalaman ko rin kung nag-iisip ang estudyante kung mahirap ang mga tanong nito sa akin. At kung aktibo itong nakikilahok sa talakayan. May mga estudyante ring tapos na namin halimbawang talakayin ang isang tula ni Pablo Neruda subalit makikita kong may hawak-hawak na libro ni Neruda sa pagpasok sa klase.

Ang pinakaepektibong panukat ng pagkatuto o nalalaman kong nagtagumpay ako bilang guro ay kadalasang nalalaman ko kapag tapos na ang semestre at nasumite ko na ang grado. Halimbawa, bigla na lamang ako makakatanggap ng liham o email ng estudyanteng nagpapasalamat sa akin na naging masugid silang mambabasa o naging manunulat dahil na-inspire sila sa klase namin.

Minsan din, noong nagtuturo pa ako sa Miriam College, isang gabi may dating estudyante akong nakasalubong sa overpass sa pagitan ng Miriam at Ateneo sa Katipunan Avenue. Tuwang-tuwa siyang makita ako subalit nahihiya naman ako dahil hindi ko na siya matandaan. Sabi niya sa akin, nag-aaral siya ng M.A. sa Ateneo dahil na-inspire daw siya sa mga binasa namin sa klase.

Ang pinakasukatan sa akin na nagawa ko nang maayos o magaling ang trabaho ko bilang guro ng panitikan ay ang malaman na ang dating estudyante ko ay patuloy na nagbabasa ng literatura kahit na matagal nang tapos ang klase namin at kahit graduate na sila.

9. May payo ka ba sa isang bagong guro ng panitikan?

Magbasa nang magbasa. Magsulat din kung kaya. O mag-attend o mag-observe ng palihan sa mga pagsulat.

Mag-invest sa pagbili ng mga libro. Kailangang malawak ang pagbasa. In love dapat sa literatura. Kung wala pang pambili ng libro, magtambay sa mga library. (Huwag humingi ng libro sa mga manunulat. Karamihan sa amin ay hindi kumikita sa mga libro namin. Bibilhin pa namin ang sariling libro kung may gusto kaming bigyan.)

Sa klase namin noon sa The Teaching of Literature kay Isagani R. Cruz, sinabi niya na dapat daw manunulat ang guro ng panitikan. Halimbawa kung nagtuturo ka ng maikling kuwento, dapat daw naranasan mong magsulat ng maikling

kuwento. Karanasan lang naman. Hindi naman daw kailangang manalo ka ng Palanca o National Book Award. Ang mahalaga, maranasan mo ang proseso ng pagsulat para mas malalim ang pang-unawa mo sa mga akda.

Para sa akin, sapat nang wide reader ang isang titser ng literatura.