First time kong mag-book launching sa New York. Char! Yes, as in New York City sa Estados Unidos at hindi lamang sa New York, Cubao. Hindi naman sa hindi ko gusto ang Cubao, o mababa ang tingin ko sa Cubao. My God, marami akong masasarap na alaala sa Cubao. Pero totoong New York itong tinutukoy ko kayâ parang big deal kasi nga The Big Apple.

Noong nakaraang Linggo (Marso 13), alas-osto y medya dito sa Filipinas at Sabado naman ng alas-siyete y medya ng gabi sa New York, ginanap ang online book launching ng librong Ulirát: Best Contemporary Stories in Translation from the Philippines na inilathala ng Gaudy Boy na imprint ng Singapore Unbound na isang “New York-based literary nonprofit” organization (www.singaporeunbound.org). Kayâ nang toka ko na ang magbasa, kunwari kandidata ako sa Binibining Pilipinas na bumating, “Good evening, New York! Good morning, Philippines!” at pinigilan ang sariling dugtungan ang pagbati ng, “Mabuhey! Naniniwala po ako sa kasabihang….”

Ang programa ng launching ay pinamunuan ni Jee Long Koh ng Singapore Unbound. Kasama siyempre ang mga editor ng antolohiya na sina Tilde Acuña, John Bengan, Daryll Delgado, Amado Anthony G. Mendoza III, at Kristine Ong Muslim. Represented ang pitong wika sa mga inimbitahang magbasa: Ariel Sotelo Tabag (Ilocano), Early Sol A. Gadong (Hiligaynon), Kristian Sendon Cordero (Filipino), Elizabeth Joy Serrano-Quijano (Cebuano), Frie Jill T. Ramos (Waray), John E. Barrios (Akeanon), at ako para sa Kinaray-a. Bukod sa pagbabasa ng excerpt mula sa mga kuwento namin, hiniling din ng organizer na magbigay kami ng maikling tala hinggil sa aming wika. Nagbasa rin ng kanilang mga salin sa Ingles at maikling tala sa pagsasalin ang mga tagasalin na sina Merlie M. Alunan (Akeanon, Kinaray-a, at Waray), Bernanard Kian Capinpin (Filipino), Bengan (Hiligaynon), at Mendoza at Tabag (Ilocano). Hindi nakapagbasa si Cordero dahil nagkataong mahina ang internet connection niya sa Lungsod Naga.

Ang iba pang mga manunulat at tagasalin na kasama sa Ulirát ay sina Carlo Paulo Pacolor (Filipino, trans. Soleil David at Erika M. Carreon), Isabel D. Sebullen (Hiligaynon, trans. Bengan), Corazon Almerino (Cebuano, trans. Bengan), Omar Khalid (Cebuano, trans. Bengan), Roy Vadil Aragon (Ilocano, trans. Mendoza at Aragon), Genevieve L. Asenjo (Hiligaynon, trans. Eric Gerard H. Nebran at Eliiodora L. Dimzon), Merlie M. Alunan (Cebuano, trans. Shane Carreon), Doms Pagliawan (Waray, trans. Delgado), Zozimo Quibilan, Jr. (Filipino, trans. Sunantha Mendoza-Quibilan), Jay Jomar F. Quintos (Filipino, trans. Bengan), Rogelio Braga (Filipino, trans. Muslim), Perry C. Mangilaya (Filipino, trans. Muslim), Timothy Montes (Waray, trans. Alunan), Januar E. Yap (Cebuano, trans. Bengan), at Allan N. Derain (Filipino, trans. Acuña at Derain). Dalawampu’t tatlong maikling kuwento, dalawampu’t dalawang manunulat, at labinlimang tagasalin ang kasama sa librong ito! May blurb din sa back cover ng libro mula sa malalaking pangalan sa literaturang Filipino na sina Ramon Guillermo, Jaime An Lim, Edgar Calabia Samar, at Caroline S. Hau. Naisip ko tuloy, o ano, laban kayo? Kung labanan nga itong pagsusulat at paglalathala.

Bonggang antolohiya ito at isasama ko sa required readings ng silabus ko sa Literary History of the Philippines. Ang mismong introduksiyon ni Gina Apostol na isang Waray ay klasiko na may pamagat na, “The Speech of One’s Own.” Aniya, “To be brief, this collection is a classic… The stories have this sense of powerful license, their worlds embodied in hilarious, outrageous, fantastical, and sobering ways. This is partly because the writers have chosen to make art in their tongue-ina—their mother-tongue.” Kahit hindi kasama ang kuwento ko sa antolohiyang ito, ito pa rin ang opinyon ko sa librong ito.

Medyo nakaka-tense lang ang salitang “best” sa subtitle ng libro. Naalala ko tuloy nang lumabas ang antolohiyang The Best of Philippine Short Stories of the Twentieth Century (Tahanan Books) ng guro kong si Isagani R. Cruz noong 2000. Koleksiyon ito ng mga maikling kuwento sa Ingles ng mga Filipinong fictionist. Naku, medyo marami ang nag-react at nagku-question sa choices ni Dr. Cruz. Kontrobersiyal ang libro. Habang nagla-lunch kami ni Sir sa cafeteria sa La Salle binanggit ko na marami akong narinig na nagrereklamo hinggil sa antolohiya niya. Tumawa lang si Dr. Cruz at nagsabing, “E, iyan ang choice ko bilang editor. Para sa akin iyon ang mga the best short story in English natin for the 20^th century. E di gumawa rin sila ng anthology nila at pumili rin sila ng best para sa kanila.” I’m not so sure about this quote. Baka batukan ako ni Dr. Cruz. Basta, parang to that effect ang sinabi niya. May point naman siya kung tutuusin. Kayâ sa mga antolohiya, mahalagang tingnan kung sino ang editor o mga editor. Kayâ mahalaga din ang introduksiyon ng mga editor sa mga antolohiya para maunawaan ng mambabasa ang rason kung bakit at paano binuo ang antolohiya. Wala naman sigurong magku-question sa credential ni Dr. Cruz bilang kritiko.

Ang mga editor nitong Ulirát ay mga batang manunulat na magagaling at award-winning. Tama si Guillermo sa pagsabi na mala-manifesto ang kanilang introduksiyon. Sabi nga nila sa unang talata pa lamang, “Ulirát: Best Contemporary Stories in Translation from the Philippines intends, at the very least, to change the way anthologies of Philippine writing are produced and presented to the rest of the world. This book seeks to offer up stories that embody the depth and range of contemporary Philippine fiction.” Sabi ni Muslim sa kaniyang opening remarks sa launching, mahigit isang libong maikling kuwento raw ang binasa nila upang mapagpilian para sa antolohiyang ito.

Ang maikling kuwento kong “Kon Andët Wara Nagayëhëm si Berting Agî” ay sinulat at isinumite ko noong 2008 sa Ideya: Journal of the Humanities ng College of Liberal Arts ng La Salle na pinamamatnugutan ni Ronald Baytan. Kasama sa pagkalathala nito ang sarili kong salin sa Filipino na “Kung Bakit Hindi Ngumingiti si Berting Agî.” Nagtuturo pa ako sa University of San Agustin sa Iloilo noon nang malathala ito. Sayang na ngayong nasa La Salle na ako, itinigil na rin ang paglalathala ng journal na ito.

Na-inspire ako sa pagka-publish ng salin sa Ingles ng kuwentong ito. Si The Merlie Alunan pa talaga ang nag-translate! Na-inspire ako na balikan ang mga nasulat ko nang mga kuwento sa Kinaray-a na karamihan ay nalathala sa iba’t ibang magasin at journal. Panahon na sigurong sinupin ko ang mga ito, isalin sa Filipino, at isumite sa isang publishing house upang maging libro. Higit sa lahat, lalo akong na-inspire na magpatuloy sa pagsusulat sa Kinaray-a. Matagal ko nang naiisip na sulatin ang unang nobela ko sa Kinaray-a na ang pamagat ay Maybato. Mukhang itong Ulirát ang nagbibigay sa akin ng panibagong lakas upang sulatin na talaga ito.

The night before ng online book launching naghanda siyempre ako dahil ayon sa detailed instructions ni Bengan hinggil sa sequence ng mga pagsasalita at pagbabasa ng mga kontribyutor at tagasalin, limitado lamang sa dalawang minutong introduksiyon hinggil sa wika at dalawang minuto rin sa pagbabasa ng excerpt mula sa sariling akda. Sumulat ako ng isang maikling sanaysay hinggil sa Kinaray-a kasi balak kong praktisin ang pagbabasa nito para malaman ko rin na pasok ito sa dalawang minuto. Heto ang sinulat ko.

Kinaray-a is the language brought by Malay people from the island of Borneo to the island of Aninipay at the center of the Philippine archipelago which was not yet called “The Philippines” that time. This island is named by its Aeta settlers after a triangular shaped seashell abundant on the shores, and was renamed by these Malay settlers as Madyaas, after the name of the mythical mountain abode of their god Burulakaw. Later the Spanish colonizers baptized this island as Panay, meaning, there is food, for rice and fish were once abundant in this island.

The Malay settlers of Panay are people who are at home at the sea, at home where they are free. According to folk history, these people were fleeing the domain of a cruel sultan or a local king. They crossed the Sulu Sea to look for a land where they could live peacefully.

Kinaray-a is the language of the seashore, the language of hinilawod or a language spoken downstream to the direction of the sea. Due to European colonization, the bearers of this language went up to the mountains of central Panay and so it became hiniraya, a language spoken upstream or to the direction of the mountains.

Kinaray-a is one of the oldest languages of the Philippine archipelago. It is a language of Malayo-Polynesian origin. Its beauty is in the sound of its Rs and the schwa. It is a language forged by strong winds of the typhoons and of the roaring of monsoons. It is the language of my blood, the language of my foreparents in Panay.

My Kinaray-a is the language of ordinary fisher folks and farmers in a village by the sea where I grew up. Its ancient version is the language of the great Panay Bukidnën’s thirteen volume epics, the sugidanën. These are stories in verse transferred from tongue to tongue of the respected binukot or kept women tasked to be the culture bearer of the Karay-a people.

Kinaray-a is the language residing in my liver, it is the language where I curse and dream. Whenever I speak or write in this language of my elders, I am reconnected to the noble heritage of the powerful babaylans, the healer and the spiritual leader of the ancient barangays.

Kinaray-a is the language of the chirping of the birds, the gurgling of the brooks, the rushing of the waves on the seashore, the rustling of the coconut fronds, the curdling and boiling of the blood, the murmur of the heart called kasingkasing. It is the only language that my inner ear could hear, the only language that my soul could understand. It is my window to the world.

The contemporary Kinaray-a is so Hispanized that today we call our hearts korason. The Rs are still there and the schwas are chewable in the mandible and crunchy to the ear as ever.

Matapos kong basahin ang first draft, naisip ko, parang OA yata. Pero naisip ko rin, para ito sa mga taga-New York kayâ bonggahan ko na. Isipin ko na lang na kunwari nagpi-PR ako para sa Kinaray-a.

Matagumpay ang online book launching ng Ulirát at masaya ako na nakasama ang akda ko sa antolohiyang ito at naimbitahan pa akong magbasa sa book launching. Mahalagang ambag sa mga antolohiya ng mga maikling kuwento sa at mula sa Filipinas ang librong ito. Sana marami pang antolohiya ang lalabas gaya nito na mga pagsasalin sa Ingles at iba pang mga wikang banyaga ng mga akdang Filipino mula sa iba’t ibang wika ng bansa. Sana sabayan din ito ng mga antolohiya ng mga akdang Filipino na may mga salin din sa iba’t ibang wika ng bansa. Sa ganitong paraan mas mapapabilis natin ang pagbuo ng pambansang ulirát nating mga Filipino.

Sabi sa akin ni Daryll Delgado sa Messenger, papadalhan daw kaming mga kontribyutor ng isang complimentary copy ng libro. Siyempre hindi na ako makahintay kayâ noong Linggo rin ng hapon, nag-order ako sa Roel’s Bookshop (roelsbookshop.com) na nasa Maginhawa St. sa Sikatuna Village sa Lungsod Quezon. Buti puwedeng mag-order online. Tig-PhP950 ang libro, medyo mahal. Pero agad kong sinabi sa sarili ko, siyempre mahal dahil galing ngang New York at kasama ang story mo! Dalawa ang inorder ko. Gusto ko kasi may kopya ako sa writing table ko rito sa Tore ng Sirena at sa bahay namin sa Pasig.

Ano pa ng hinihintay ninyo? Bili na rin kayo!